W Instytucie Wydziału Inżynierii Środowiska realizujemy projekty naukowo-badawcze i rozwojowe – krajowe i międzynarodowe, pozyskiwane zarówno w drodze konkursów, jak i w ramach zamówień podmiotów gospodarczych oraz administracji rządowej i samorządowej, ekspertyzy i oceny na potrzeby administracji i innych podmiotów.
Mariusz Blimel: Jak dziś prezentuje się Wydział Inżynierii Środowiska Politechniki Krakowskiej?
Prof. Elżbieta Nachlik: Wydział Inżynierii Środowiska Politechniki Krakowskiej wywodzi się z Wydziału Inżynierii Akademii Górniczej w Krakowie i od 5 października 1945 roku do 30 lipca 1953 funkcjonował jako Oddział Wodny tegoż Wydziału Inżynierii. Nasz Wydział jest typowym wydziałem inżynieryjnym, którego specyfika obejmuje obecnie: inżynierię infrastrukturalną (przestrzenną), w zakresie wodnym, komunalnym i geotechnicznym; techniki i technologie komunalne, w tym cieplne, powietrzne, wodne i wodno-ściekowe; konstrukcje hydrotechniczne i geotechniczne; inżynierię środowiskową, czyli metody, techniki i technologie służące ochronie środowiska.
M.B.: Jakie są priorytety badawcze instytutów wchodzących w strukturę wydziału?
E.N.: Instytut Inżynierii i Gospodarki Wodnej (Ś-1) zajmuje się: kompleksowym podejście do ochrony przed powodzią; utrzymaniem i stabilizacją koryt rzecznych z uwzględnieniem uwarunkowań geomorfologicznych i przyrodniczych; planowaniem w gospodarce wodnej oraz określaniem warunków korzystania z wód; ochroną i rekultywacją istniejących zbiorników retencyjnych; bezpieczeństwem obiektów hydrotechnicznych.
Instytut Geotechniki (Ś-2) zajmuje się: geofizyką, geologią inżynierską i hydrogeologią; mechaniką gruntów; pełnym zakresem podstaw i zastosowań geotechniki w budownictwie i inżynierii środowiska z zastosowaniem metod i technik obliczeniowych.
Zadania Instytut Zaopatrzenia w Wodę i Ochrony Środowiska (Ś-3) obejmują: ujęcia wody, zbiorniki wody czystej i surowej, sieci i instalacje wodociągowe; sieci i instalacje kanalizacyjne wraz z urządzeniami; badanie eksploatacyjne oraz niezawodności urządzeń, obiektów oraz systemów wodociągowych i kanalizacyjnych wraz z optymalizacją ich działania; zapobieganie skutkom zanieczyszczeń obszarowych; usuwanie, utylizację i składowanie odpadów; oczyszczanie wody i ścieków, przeróbki osadów ściekowych, odnowę wody ze ścieków do ponownego wykorzystania w przemyśle; badania mikrobiologiczne i hydrobiologiczne dla oceny zagrożenia sanitarnego wód powierzchniowych, podziemnych oraz powietrza.
Instytut Inżynierii Cieplnej i Ochrony Powietrza (Ś-4) zajmuje się: wykorzystaniem techniki fluidalnej w procesach spalania; modelowaniem i zastosowaniem systemów sterowania i automatyzacji w kształtowaniu własności termofizycznych i termodynamicznych procesów przepływowo-cieplnych w urządzeniach i aparaturze; odnawialnymi źródłami energii; gospodarką odpadami; optymalizacją systemów ciepłowniczych oraz instalacji grzewczych i źródeł ciepła; procesami wentylacji i klimatyzacji wraz z doborem urządzeń.
M.B.: Jak przebiega współpraca Wydziału z otoczeniem krajowym?
E.N.: Na Wydziale Inżynierii Środowiska PK realizujemy projekty naukowo-badawcze i rozwojowe – krajowe i międzynarodowe, pozyskiwane zarówno w drodze konkursów, jak i w ramach zamówień podmiotów gospodarczych oraz administracji rządowej i samorządowej, ekspertyzy i oceny na potrzeby administracji i innych podmiotów. Pracownicy naszego Wydziału i zespoły badawcze stanowią zaplecze eksperckie dla samorządu terytorialnego, a także administracji rządowej, np. w ramach Krajowej Rady Gospodarki Wodnej. Największe oddziaływanie opiniotwórcze Wydziału odnotowujemy w Krakowie i województwie małopolskim, ale także w śląskim, podkarpackim i świętokrzyskim. Patrząc z perspektywy czasu na zakres prac wykonanych, ich wartość bezwzględną i potencjał rozwojowy, można stwierdzić, że to był dobry i efektywny okres dla Wydziału Inżynierii Środowiska. Obok wymienionych poniżej, w poszczególnych kategoriach, najważniejszych osiągnięciach Wydziału, warto jeszcze podkreślić następujące efekty tego okresu rozwoju WIŚ PK: udział pracowników wydziału w Komitetach i Komisjach PAN i Akademii Umiejętności w Krakowie; udział pracowników wydziału w organach doradczych i opiniodawczych na poziomie europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym; udział wydziału w uzyskaniu wzrostu efektywności utylizacji odpadów oraz systemu grzewczego aglomeracji krakowskiej w powiązaniu ze spalaniem odpadów (2010-2011). Opracowywanie na potrzeby Krakowa, w ramach dwustronnej umowy z Elektrociepłownią miejską (MPEC), innowacyjnych - ważnych gospodarczo oraz społecznie i środowiskowo, rozwiązań technologicznych w zakresie rozwoju złożonych źródeł ciepła z wykorzystaniem ciepła odzyskanego w procesie spalania odpadów. Efekty: (1) akceptacja społeczna dla jednego z największych w Polsce Zakładu Termicznego Przetwarzania Odpadów (spalarnia), o wydajności 220 tys. ton odpadów spalanych rocznie; (2) nowatorskie rozwiązania technologiczne w dystrybucji mocy cieplnej; (3) wykorzystanie realizowanej do 2015 spalarni przez Elektrociepłownię Kraków jako źródła ciepła przekazywanego na użytek miasta.
M.B.: Najważniejsze projekty badawcze ostatnich lat. Jak Pani ocenia poziom internacjonalizacji badań naukowych? Co udało się osiągnąć od czasu, gdy została Pani dziekanem?
E.N.: Wzmocniliśmy współpracę krajową, regionalną i lokalną na rzecz rozwoju, a w tym zwłaszcza zasad równoważenia rozwoju, rozwoju infrastruktury wodnej i komunalnej, zarządzania ryzykiem powodziowym oraz tworzenia warunków dla ochrony przed powodzią i suszą. Ostatnie lata przyniosły także wzrost naszej aktywności w aglomeracji krakowskiej na rzecz porządkowania gospodarki wodnej, gospodarki odpadowej oraz zabezpieczenia przed powodzią (w tym gospodarowania wodami opadowymi). Mamy swój udział w: rozwoju nowoczesnej gospodarki ściekowej; diagnozie zagrożenia i koncepcji rozwiązań dla zabezpieczenia przed powodzią; ochronie powietrza i kształtowaniu rozwiązań w zakresie spalania odpadów; (…) warunków posadawiania obiektów na gruntach trudnych; zabezpieczaniu osuwisk. Udało nam się zrealizować trzy projekty w konsorcjach międzynarodowych w ramach programów ramowych UE, zakończyć dokumenty koncepcyjne w zakresie ochrony przed powodzią, rozwinąć badania technologiczne w zakresie gospodarki ściekowej i ochrony wód przed zanieczyszczeniami obszarowymi, a także rozwinąć wdrożenia w zakresie technik efektywnego spalania. Udało nam się zmodernizować infrastrukturę i bazę dydaktyczną dla kształtowania nowych kierunków i specjalności dydaktycznych i ich powiązania z badaniami naukowymi, co ma istotne znaczenie w zmieniającym się otoczeniu gospodarczym i społecznym.
Uważam jednak, że ciągle brak jest wystarczających warunków dla oczekiwanego poziomu internacjonalizacji badań naukowych. Te trudności są powiązane w pewnym zakresie z krajową polityka naukową i dotyczą bardzo jednostronnego „widzenia i rozumienia” pojęć innowacja, innowacyjność. W naszym kraju wiąże się te pojęcia głównie z poszukiwaniem czegoś nowego np. nowego produktu, który zrewolucjonizowałby Świat, a już na pewno Europę. Jednak Świat to pojęcie najczęściej kojarzy z „poprawą”, rozumianą jako postęp, ulepszenie, nowa jakość, itd. Oznacza to, że zapewnia się w ten sposób ciągły rozwój, etapując postęp, ale przy „domykaniu” zagadnień, kompletnych rozwiązań stawianych problemów. Jest to pojęcie przeciwne „wyrywkowości” – wyłącznie pojedynczym produktom lub ich częściom, które później wymagają czasochłonnego i kosztownego „wmontowywania” w całościowe rozwiązywanie problemów. Polepszenie (ulepszenie, postęp) to także dostosowywanie nowych (innowacyjnych) rozwiązań do lokalnych (naszych krajowych) warunków tak, aby istotnie uzyskiwać rozwiązania efektywne, charakterystyczne dla nas. To dotyczy przede wszystkim tej części inżynierii przestrzennej i technologicznej, którą zajmuje się nasz Wydział. Rozwiązania wymagają dostosowania do warunków geograficznych, klimatycznych, glebowo-gruntowych, hydrologicznych, ale także społecznych, ekonomicznych i innych. Ponadto zauważa się brak myślenia problemami, często wymagającymi integracji wielu zagadnień, wielodyscyplinarności i znacznej przestrzeni analiz oraz „pogoń” za szybkim sukcesem lub rozwiązaniem elementu, bez widzenia szerzej problemu i jego wymagań, co wymagałoby znacznie większego nakładu pracy, czasu i środków. Druga sprawa to realność udziału polskich zespołów w międzynarodowych konsorcjach, które wymagają pełnego zaangażowania w realizację prac. Są to na ogół konsorcja mieszane: instytuty badawcze, firmy, uczelnie. To wymaga pełnego zaangażowania czasowego i merytorycznego, a także uzyskania pewnej niezależności finansowej. W przypadku uczelni i pracowników naukowo-dydaktycznych stanowi to problem.
M.B.: W jakim kierunku rozwoju, Pani zdaniem, powinna podążać Uczelnia by osiągnąć sukces, rozwijać się i osiągać bardzo dobre wyniki?
E.N.: Założenia rozwoju Wydziału Inżynierii Środowiska, które są i chyba będą w przyszłości realizowane, oparto na trzech, podanych niżej podstawach. Uważam, że są to podstawy dosyć uniwersalne dla uczelni technicznej, w zakresie inżynieryjno-technologicznym, które z jednej strony gwarantują sukces, a z drugiej stanowią o innowacyjności jednostki.
W zakresie kształcenia - celem WIŚ jest ukształtowanie i rozwój elastycznego systemu kształcenia spełniającego następujące wymagania: kompetencje kadry nauczającej są dostosowane do wymogów kształcenia, w podziale na przedmioty: podstawowe – realizowane w założonym zakresie wymagań, ogólne z większą elastycznością w doborze wykładowców, kierunkowe i specjalistyczne realizowane przez kadrę o udokumentowanych kompetencjach zawodowych; baza dydaktyczna ma charakter rozwojowy i jest dostosowywana do wymogów kształcenia; uwzględnia się udział pracodawców w kształtowaniu profilu nauczania oraz w realizacji tej części procesu kształcenia, która wymaga specjalistycznej wiedzy zawodowej, w tym realizacji prac dyplomowych zamawianych; liczba studentów i absolwentów jest dostosowywana (w poszczególnych specjalnościach) do potrzeb społecznych i rynku pracy; obok masowego, rozwijane jest kształcenie elitarne (specjalistyczne) w ramach studiów drugiego i trzeciego stopnia oraz studiów podyplomowych.
Jest to kształcenie otwarte, czyli preferujące otwartość na otoczenie oraz kompetencje nauczających. Takie wymagania wymuszają odpowiednie kształtowanie kadry, którą cechować musi pasja, chęć ciągłego uczenia się i poszukiwania nowych rozwiązań poprzez badania naukowe. Metoda naukowa w swej podstawowej definicji to nic innego tylko metoda obiektywna, zaś jej narzędzie musi być dostosowane do problemu, którego dotyczy!
Rozpoczęto długotrwały proces dostosowywania Wydziału do tych wymagań, w którym istotną rolę w ostatnich latach odegrała modernizacja infrastruktury dydaktycznej Wydziału (zaawansowana w blisko 80%) oraz rozwój współpracy z pracodawcami, wsparty rozwojem kooperacji w obszarze badawczym.
Modernizacja infrastruktury dydaktycznej (i naukowej) powinna z jednej strony odpowiadać potrzebom i standardom jakościowym (a także technicznym), z drugiej zaś, nie może nastąpić przeinwestowanie.
W wielu przypadkach, w ostatnich latach, nastąpiło przeinwestowanie, czyli rozwój infrastruktury wraz z wyposażeniem (w tym aparaturowym), bez pełnego uzasadnienia. Wystarczy przejrzeć „Mapę drogową” inwestycji w szkolnictwie wyższym i w nauce. Pytanie brzmi – jak ta infrastruktura pracuje i jaka jest efektywność wyników badań, np. w kontekście rozwoju gospodarki opartej na polskiej myśli technicznej? Rozwój tej infrastruktury powinien być dobrze planowany pod cele i etapowany z uwzględnieniem zasadności i efektywności kroczącej a także, co bardzo ważne – powiązany z możliwościami utrzymania. Pytanie – czy zakupione laboratoria i aparatura są efektywnie wykorzystywane, czy też w niektórych przypadkach, dopiero zastanawiamy się nad ich wykorzystaniem. W zakresie badań naukowych - celem WIŚ jest rozwój systemu badań w kooperacji krajowej i międzynarodowej, w obszarach wspierających sektory gospodarki: kształtujące i wykorzystujące zasoby wodne w warunkach wysokiego poziomu bezpieczeństwa i niezawodności; dla których ochrona środowiska stanowi istotne uwarunkowanie; dla których techniki konstrukcyjne oraz technologie wykonawcze i procesowe, spełniające, obok zapewnionej funkcjonalności, wymagania środowiskowe, są przedmiotem realizowanych zadań. Realizacja tego celu jest oparta na wieloletnich kontaktach krajowych i międzynarodowych, ukierunkowanych na realizację wspólnych projektów. W zakresie kontaktów z otoczeniem i transferu technologii - celem WIŚ jest pełnienie roli kreatora zmieniającego bliższe i dalsze otoczenie poprzez: kształtowanie opinii w zakresie kluczowych zagadnień dotyczących polityki wodnej i kierunków rozwoju technologii prośrodowiskowych na forum krajowym, regionalnym i lokalnym; transfer rozwiązań opartych na metodach naukowych do ośrodków odpowiedzialnych za programowanie i planowanie działań oraz monitorowanie ich efektów; transfer technologii projektowych, procesowych i wykonawczych do gospodarki i przemysłu.
Do tego dołożyć należy kompetentną kadrę, zróżnicowaną, wielowarstwową z czytelnym podziałem zadań, o zróżnicowanych źródłach finansowania, źródłach przewidywalnych, a nie losowych. Z tym wszyscy maja problem i w skali globalnej i europejskiej, ja mam wrażenie, że nasz krajowy problem w tym zakresie, jest znacznie większy.
Te trzy powyższe cele i zadania są ze sobą ściśle związane i decydują o realnej innowacyjności jednostki naukowej, związanej z obszarem nauk technicznych, a zwłaszcza inżynieryjnych tak, jak w naszym przypadku. To jest droga myślenia i rozwoju poprzez pryzmat problemów wymagających rozwiązania. Przykładem w naszej dziedzinie jest rozwój inteligentnych miast i metropolii, jak np. Krakowa. Często formułuje się innowacyjność tego podejścia poprzez automatyzacje i inteligentne zarządzanie. Jednak, aby to uzyskać, musimy mieć w pierwszej kolejności czym zarządzać. W ośrodkach miejskich i rozwijających się metropoliach kluczową pozycją i bazą jest infrastruktura techniczna, w tym komunalna. Ta ostatnia nie jest widoczna, gdyż najczęściej lokowana jest pod ziemią, ale to od niej zależy funkcjonowanie aglomeracji. Jej podstawowe cechy, to trwałość, bezpieczeństwo i długowieczność. Jest kosztowna, nie można jej przenieść, często nie da się etapować jej realizacji. Wymaga planowania strategicznego, przemyślanego z uwzględnieniem warunków rozwoju. Dopiero wówczas inteligentne zarządzanie miastem będzie, w tym obszarze, wykonalne. Pytanie – czy, aby na pewno tak myślimy i postępujemy? Przykładem może być dotychczasowa realizacja sieci transportowej, w zakresie dróg kołowych, kolejowych, wodnych, czy też zintegrowanego transportu. Tutaj marzenia mieszają się z oceną realności, a sposób podejścia daleki jest często od celu jaki chcemy osiągnąć.
M.B.: Dziękuję za rozmowę.
