Izabela Blimel, Nauka i Biznes / Medycyna i Zdrowie: Panie profesorze, proszę w kilku słowach powiedzieć, jak dziś prezentuje się Klinika?

Prof. dr hab. med. Piotr Rutkowski, Kierownik Kliniki: Jest to przede wszystkim Klinika, która działa w modelowy sposób. Zespół Kliniki koncentruje się w swojej działalności diagnostycznej, leczniczej i naukowej (w tym badań klinicznych) na trzech grupach chorych: na mięsaki tkanek miękkich, na mięsaki kości i na czerniaki skóry. Atutem naszej Kliniki jest wielospecjalistyczny zespół składający się z dziewięciu onkologów klinicznych, ośmiu chirurgów onkologów i dwóch radioterapeutów pracujących wraz z czterema pielęgniarkami naukowymi, a także rehabilitant i koordynator immunoterapii oraz współpracuje z nami dwóch radiologów i trzech patomorfologów, a także biolog molekularny.

Obecnie, tylko dzięki współpracy wszystkich specjalistów można leczyć tak skomplikowane nowotwory, jakimi są mięsaki. Rocznie leczymy ponad 550 nowych czerniaków skóry, ponad 300 nowych mięsaków, czyli w przypadku mięsaków obejmujemy około jednej trzeciej populacji Polski. Moglibyśmy leczyć połowę przypadków, ale niestety chorzy często do nas nie trafiają. Jeśli chodzi o najtrudniejsze operacje ortopedyczne z rozległymi rekonstrukcjami kostnymi mamy dwóch dedykowanych chirurgów dr Andrzeja Pieńkowskiego i dr Tomasz Gorynia, podobnie w leczeniu zaawansowanych mięsaków przestrzeni zaotrzewnowych, niekiedy z rekonstrukcjami naczyniowymi, oprócz mnie największe doświadczenie prezentują dr med. Wirginiusz Dziewirski i dr med. Marcin Zdzienicki. Posiadamy bardzo dobry zespół specjalistów onkologii klinicznej, m.in. dr med. Tomasz Świtaja, dr Katarzynę Kozak, dr med. Annę Czarnecką. Myślę, że są to jedni z najlepszych fachowców w zakresie skojarzonego leczenia mięsaków i czerniaków w Europie. Warto dodać, iż dr med. Hanna Koseła-Paterczyk otrzymała półroczne stypendium i przebywa obecnie w The Royal Marsden Hospital w Londynie – czołowym ośrodku onkologicznym na świecie.

I.B.: Jakie zmiany zaszły w ostatnich latach, jeśli chodzi o leczenie pacjentów?

P.R.: Jeśli chodzi o leczenie czerniaków to przez ostatnie lata nastąpił niebywały postęp. Nasza Klinika jest obecnie w nurcie wszystkich istotnych badań klinicznych, jakie były prowadzane na świecie, co oznacza, że wszystkie znaczące badania były również otwarte w naszej Klinice. Polscy pacjenci mają szanse otrzymywać leczenie takie, jakie jest dostępne w klinikach zagranicznych. W ciągu ostatnich sześciu lat włączyliśmy do badań klinicznych około 500 chorych, m.in. w ramach leczenia uzupełniającego czy terapii przerzutowych czerniaków i około połowa chorych odniosła z nich korzyści. Jest to bardzo wysoki odsetek w stosunku do tego, co mogliśmy pacjentom zaproponować jeszcze kilka lat wcześniej. Ponadto, mamy ścisłą współpracę z międzynarodowymi jednostkami w ramach Europejskiej Grupy Czerniaka EORTC. W październiku br. w naszym ośrodku odbyło się spotkanie Melanoma Group European Organisation for Research and Treatment of Cancer (EORTC). Jest to największa organizacja zrzeszająca ośrodki do badań niekomercyjnych naukowych i klinicznych. Jesteśmy także pierwszym ośrodkiem w kraju, który wprowadził biopsję węzła wartowniczego techniką potrójną oraz chemioterapię w warunkach hipertermii techniką izolowanej perfuzji kończynowej do leczenia czerniaków, ale przede wszystkim w leczeniu czerniaków staramy się mieć opcje ponadstandardowe we wszystkich stopniach zaawansowania. W efekcie, osiągamy wyniki leczenia około dziesięć procent lepsze niż w innych ośrodkach w kraju jeśli chodzi o przeżycie pacjentów. Prowadzimy także prospektywną bazę, w której posiadamy około trzech tysięcy chorych na czerniaki, którzy w ostatnich latach byli u nas operowani.

Posiadamy granty naukowe w tym zakresie z NCN i NCBiR.

Drugą grupę stanowią mięsaki. W tym przypadku jest inna sytuacja, ponieważ są to nowotwory rzadkie. Na świecie zrozumiano już, że istnieje koniczność utworzenia ośrodków referencyjnych dla diagnostyki i terapii rzadkich nowotworów. Czyli takich ośrodków, które gromadzą specjalistów w każdym zakresie w danym, rzadkim typie nowotworu, a przede wszystkim w zakresie bardzo skomplikowanej diagnostyki. Występuje około sześćdziesiąt różnych typów mięsaków. Połowa z nich wymaga badań molekularnych, jest to nowotwór o największej indywidualizacji postępowania. Każdy z tych nowotworów jest trochę inny, bo ma różny stopień złośliwości, typ histopatologiczny, lokalizację, wiek pacjenta itd. Przekrój wieku chorujących na mięsaki wynosi od 16 do 90 roku życia i dotyczy narządu ruchu, co stanowi dodatkowy problem. Nasza Klinika jest jednym z nielicznych ośrodków w Europie, który prowadzi rozległe rekonstrukcje kostne, łącznie z rekonstrukcjami miednicy, protezami, które są drukowane w technice 3D. W tym obszarze współpracujemy z ortopedami ze Szczecina. Prowadzimy i odpowiadamy także za Polski Rejestr Nowotworów Kości. Od 2017 roku jesteśmy włączeni do Europejskiej Sieci Ośrodków Referencyjnych rzadkich nowotworów litych dla dorosłych, tj. European Reference Networks for Rare Cancers (EURACAN). Obecnie jesteśmy jedynym polskim ośrodkiem dla dorosłych w onkologii wpisanym w sieć ośrodków referencyjnych. Instytut należy do trzech sieci: rzadkich nowotworów litych, nowotworów krwi i nowotworów endokrynnych.

I.B.: Jak wygląda sytuacja w Polsce, jeśli chodzi o wprowadzanie referencyjności?    

P.R.: W Polsce nie została dotychczas wprowadzona referencyjność procedur dotyczących nowotworów. W wielu krajach na świecie zrozumiano potrzebę stworzenia ośrodków referencyjnych. Na przykład, we Francji, 80 milionowym kraju, diagnostyka mięsaków jest prowadzona obligatoryjnie tylko w trzech ośrodkach. Natomiast w Polsce jest prowadzona w każdym szpitalu. Wynikiem takich działań, około 30-40 procent rozpoznań trafiających do nas z krajowych ośrodków, ulega zmianie po konsultacji w naszej Klinice. Świadczy to o tym, że wobec ok. 40 procent chorych, którzy do nas trafiają, zastosowano nieprawidłowe leczenie, poniżej standardów, co wiąże się z większymi kosztami leczenia.

I.B.: Jakie metody leczenia są stosowane w Klinice?

P.R.: Są to nowe metody leczenia skojarzonego, które wprowadziliśmy jeśli chodzi o mięsaki. Posiadamy także własne badania z hiperfrakcjonowaniem leczenia radioterapią w mięsakach o wyższym stopniu złośliwości; w skojarzeniu z intensywną chemioterapią w mięsakach granicznie resekcyjnych. Prowadzimy prace nad hiperfrakcjonowaną radioterapią z dłuższą przerwą – są to badania w tłuszczakomięsakach śluzowatych. Ponadto, realizujemy wiele prac i badań z zastosowaniem ukierunkowania molekularnego, a także prowadzimy grant z Narodowego Centrum Nauki, dotyczący między innymi micro RNA.

Drugi nurt naszych badań stanowią nowotwory podscieliskowe przewodu pokarmowego – GIST - najczęstsze wśród mięsaków. Nasza Klinika odpowiada za Polski Rejestr Kliniczny GIST. Warto dodać, iż jesteśmy pierwsza Kliniką w kraju, która wprowadziła zasady leczenia ukierunkowanego molekularnie w GIST. Obecnie jesteśmy w tym obszarze ważnym ekspertem międzynarodowym, ponieważ uczestniczymy w wytycznych European Society for Medical Oncology (ESMO) w mięsakach kości i mięsakach tkanek miękkich - nasze analizy są powszechnie cytowane.  

I.B.: Jak wygląda współpraca Kliniki z polskimi i zagranicznymi ośrodkami?

P.R.: Koordynujemy pracę ośrodków w Polsce oraz współpracujemy z ośrodkami ortopedycznym. W leczeniu zarówno mięsaków, jak i czerniaków stosujemy metodę personalizacji, indywidualizacji – zapewnimy pacjentom dostęp do metod, jakie istnieją w najlepszych ośrodkach na świecie. Jak już wspomniałem powyżej, bolączką jest brak polskiej standaryzacji leczenia w tym zakresie, ponieważ chorzy są leczeni w różny sposób, w różnych miejscach ze względu na brak systemu referencyjności.

Współpracujemy również z ośrodkami zagranicznymi, m.in.: Istituto Nazionale dei Tumori w Mediolanie, Instytutem Gustave Roussy w Paryżu, czy największym belgijskim ośrodkiem onkologicznym w Uniwersytecie w Leuven.

I.B.: W jakich jeszcze projektach Państwo uczestniczycie?

P.R.: Obecnie w Centrum Onkologii-Instytucie w Warszawie realizowane są trzy projekty z programu STRTEGMED. Nasza Klinika uczestniczy w dwóch projektach poprzez oddział badań klinicznych wczesnych faz. Jest to pierwszy w Polsce kompleksowy oddział badań klinicznych wczesnych faz (OBWF) dedykowany onkologii zajmujący się rozwojem nowych leków na raka, a pacjentom onkologicznym umożliwia skorzystanie z innowacyjnych terapii poprzez udział w badaniach klinicznych. Pełnię funkcję Pełnomocnika Dyrektora ds. Badań Klinicznych, a dr hab. n. med. Iwona Ługowska jest kierownikiem OBWF. Od czerwca br. otworzyliśmy sześć badań w OBWF.  

Podsumowując, do naszych osiągnięć zaliczam utworzenie Polskiego Rejestru Nowotworów Kości oraz Polskiego Rejestru GIST; poprawę wyników leczenia czerniaka w Polsce; stworzenie Akademii Czerniaka wraz z Polskim Towarzystwem Chirurgii Onkologicznej; wprowadzenie ustawy o ochronie dzieci i młodzieży przed następstwami korzystania z solariów, która była inicjowana przez Polskie Towarzystwo Chirurgii Onkologicznej, przeprowadzona wspólnie z Narodową Radą Rozwoju przy Prezydencie RP i będzie obowiązywać od lutego 2018 r.

I.B.: Czym jest immunologia onkologiczna?

P.R.: Immunologia jest sposobem leczenia nowotworów, m. in. czerniaka. W naszej Klinice jako pierwsi w kraju wprowadziliśmy szerokie badania nad immunoterapią w czerniakach. Obecnie jest to leczenie standardowe. Immunoterapia to jest sposób leczenia, który nie działa bezpośrednio na nowotwór, ale działa na mechanizmy układu odpornościowego człowieka poprzez odblokowanie z reguły tych mechanizmów. Większość stosowanych leków stanowią tzw. inhibitory punktów kontrolnych układu immunologicznego, czyli miejsca gdzie limfocyty są jak gdyby zablokowane lub oszukiwane przez nowotwór, po to, żeby go nie zwalczać. Ta metoda nie jest panaceum, gdyż nie działa na wszystkie nowotwory, ale są typy nowotworów, gdzie przynosi ona fenomenalny postęp. W czerniaku działa u około połowy chorych. Dla porównania standardowa chemioterapia działa u pięciu procent chorych. Immunoterapia ma zastosowanie także do leczenia uzupełniającego na świecie. Jest to jakby czwarty sposób leczenia w onkologii, który rozwija się naprawdę dynamicznie. W tym obszarze Centrum Onkologii-Instytut w Warszawie jest jednym z absolutnych liderów pod kątem badań klinicznych. Mamy coraz większą liczbę analiz własnych skuteczności immunoterapii. Jako pierwsi wdrożyliśmy ją w czerniaku i obecnie jest to leczenie standardowe.

I.B.: W jaki sposób motywuje Pan zespół?

P.R.: Jak już wspomniałem mamy znakomity zespół specjalistów, którzy uczestniczą aktywnie w międzynarodowych konferencjach. Myślę, że jeśli zespół osiąga coraz lepsze wynik w leczeniu chorych, to jest czynnikiem mocno motywujący. Za najgorszą uważam pracę w chaosie, dlatego od samego początku wprowadziliśmy standaryzację we wszystkich procedurach. Ponadto, zorganizowaliśmy pomoc do pracy, czyli zatrudniliśmy koordynatora immunoterapii oraz zespół pielęgniarek naukowych, które odpowiadają za monitorowanie programów lekowych. Dodatkowo organizujemy różnorakie szkolenia wspierające kadrę medyczną, mające na celu poprawę wewnętrznej atmosfery. Ostatnio mieliśmy spotkanie z psychoonkologiem. Należy podkreślić, iż nasza praca odbywa się w ekstremalnym obciążeniu psychicznym, ponieważ chodzi o życie ludzkie. Osiągnięcia w onkologii oznaczają, że wszyscy wkładamy ogrom pracy w rozwój tej dziedziny.

I.B.: Jaki jest Pana największy sukces?

P.R.: Myślę, że stworzenie zespołu jest moim największym sukcesem zawodowym. Obecnie prowadzimy liczne warsztaty dla kolegów z innych ośrodków, podczas których dzielimy się naszą wiedzą i doświadczeniem. Ważna jest także satysfakcja z coraz lepszych wyników, jakie osiągamy w leczeniu pacjentów. W leczeniu mięsaków jesteśmy ośrodkiem rozpoznawalnym na świecie. A osobiście moim największym sukcesem jest moja córka i żona – to mój wielki skarb.

I.B.: Jakie są dla Pana największe wartości w życiu?

P.R.: Jest to z pewnością lojalność i fachowość.

I.B.: W życiu ludzie mają różne podejście do porażki, jakie jest Pana podejście do porażki jako lekarza?

P.R.: Porażka, dla mnie, jest etapem prowadzącym do sukcesu. Dokładnie tak to wygląda. Nie zawsze się wygrywa, tak jak nie zawsze zdobywa się granty. Trzeba zdać sobie sprawę, że leczenie zaawansowanych nowotworów nie jest sukcesem. Oczywiście, jako lekarze staramy się bardziej pamiętać o sukcesie, bo to nas motywuje. Ważne jest, aby przeanalizować, dlaczego nie osiągnęło się sukcesu i czy można było zrobić coś lepiej. Kiedy zaczynałem pracę w 1998 roku, w przypadku przerzutowego czerniaka tak naprawdę nie można było sensownie udzielić pacjentowi pomocy, gdyż mediana przeżycia w tym nowotworze do 2011 roku wynosiła sześć miesięcy, a obecnie przekracza dwa lata. Jest to ważne osiągnięcie medycyny, którego jesteśmy świadkami. Dlatego dla mnie osobiście jest to niezwykle motywujące, że uczestniczymy w czymś, co realnie zmienia świat.

I.B.: Dziękuję za rozmowę i życzę kolejnych osiągnięć.

Prof. dr hab. med. Piotr Rutkowski jest WicePrzewodniczącym Rady Naukowej Centrum Onkologii-Instytutu im. Marii Skłodowskiej-Curie, członkiem Krajowej Rady Onkologii, Past-Prezesem Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej oraz Past-Przewodniczącym Membership Committee EORTC, jak również byłym członkiem Rady Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. KNTMKC jest również organizatorem kursów CMKP oraz warsztatów dla lekarzy dotyczących diagnostyki i terapii mięsaków i czerniaków, uczestniczy również aktywnie w pracach Polskiego Rejestru Nowotworów Kości. Organizuje ogólnopolskie konferencje dotyczące postępów w terapii nowotworów skóry oraz mięsaków. Prof. Piotr Rutkowski jest redaktorem serii Biblioteka czasopisma Onkologia w Praktyce Klinicznej, członkiem Editorial Board Annals of Surgical Oncology i Editorial Board European Journal of Surgical Oncology, współredaktorem Kompendium Chirurgii Onkologicznej, indeks Hirsha Prof. Rutkowskiego wynosi obecnie 36, a liczba cytowań przekracza 3000