Mariusz Blimel, Nauka i Biznes: Jakimi wybranymi projektami / przedsięwzięciami może pochwalić się Centrum Transferu Technologii CITTRU Uniwersytetu Jagiellońskiego?
Dr inż. Gabriela Konopka-Cupiał, Dyrektor CTT CITTRU: Przedsięwzięć realizowanych w ramach działalności CTT CITTRU jest wiele. Jednym z nich jest Pozytonowy Tomograf Emisyjny (nazywany przez nas J-PET) różniący się od innych urządzeń tego typu zarówno konstrukcją, jak i sposobem przetwarzania sygnałów. Zastosowane rozwiązania, głównie wykorzystanie plastikowych scyntylatorów zamiast kosztowych nieorganicznych kryształów, pozwala na zmniejszenie zarówno kosztów produkcji urządzenia, jak i kosztów samych badań, przy jednoczesnej możliwości zbudowania komory diagnostycznej o dowolnych rozmiarach. Możliwość zbudowania dużej komory pozwalającej na jednoczenie obserwowanie całego ciała pacjenta to jeden z podstawowych funkcjonalnych wyróżników uniwersyteckiego pomysłu. Idea zbudowania nowego tomografu PET zrodziła się w 2008 r. Pomysłodawcą i liderem zespołu, który zbudował prototyp i dąży do wdrożenia tego produktu, jest prof. Paweł Moskal z Wydziału Fizyki Astronomii i Informatyki Stosowanej. Pozytonowa tomografia emisyjna to jedna z najbardziej zaawansowanych technologicznie metod diagnostyki obrazowej. Pozwala zobrazować przebieg procesów fizjologicznych i metabolicznych w organizmie. Powszechnie stosuje się ją zarówno w diagnostyce medycznej, jak i monitorowaniu efektów terapii w onkologii, kardiologii, neurologii, psychiatrii oraz gastrologii. Jest to urządzenie pozwalające na bardzo wczesną diagnostykę onkologiczną – nowotwory można zlokalizować na bardzo wczesnym ich etapie rozwoju. Jest to także doskonałe narzędzie do badania mózgu. Wart podkreślenia jest wysiłek jaki włożył prof. Moskal w udowodnienie możliwości zbudowania PET z wykorzystaniem scyntylatorów plastikowych, które nie były i nie są oczywistym materiałem w tomografii PET. Sceptycyzm specjalistów w tym zakresie był bardzo duży. Działające w UJ urządzenie to przełamanie standardowego myślenia o możliwościach praktycznego wykorzystania tych materiałów Obecnie wszystkie prace zmierzają w kierunku optymalizacji konstrukcji urządzenia, które będzie można wykorzystywać także w sposób mobilny. Ponadto, prof. Moskal założył spółkę spin-out i prowadzi działania zmierzające do zbudowania komercyjnego już urządzenia. Oczywiście życzymy mu sukcesu. Spółka podpisała z UJ kilka umów związanych z wykorzystaniem własności intelektualnej należącej do Uniwersytetu.
Kolejne ciekawe, a jednocześnie ważne badania prowadzi dr hab. Anna Waszkielewicz z Wydziału Farmaceutycznego Collegium Medicum UJ. Są to badania nad grupą związków, które mogą być podstawą leku stosowanego w chorobach ośrodkowego układu nerwowego, przede wszystkim przeciwko bólowi neuropatycznemu. Takie badania są konieczne, ponieważ nie istnieje lek dedykowany pacjentom chorym na ból neuropatyczny, a dotyczy on pięciu procent ludności. Na potrzeby badań grupa naukowców zaprojektowała i zsyntetyzowała sto nowych związków oraz przebadała je na zwierzętach. Wynalazek objęty jest szeroką ochroną patentową, obejmującą wszystkie kluczowe rynki farmaceutyczne, m.in. USA, Europę, Japonię, Kanadę i kraje BRIC. Patenty obejmują skład, strukturę związku chemicznego, metody otrzymywania oraz zastosowanie w lecznictwie. Jest to obecnie najbardziej zaawansowany projekt lekowy prowadzony przez zespoły badawcze UJ.
Innym przykładem badań nad nowymi lekami są projekty realizowane przez zespół pod kierownictwem dr hab. Pawła Zajdla z Wydziału Farmaceutycznego. Zespół, we współpracy z innymi jednostkami polskimi i zagranicznymi, opracował wynalazek, który w przyszłości może stać się lekiem na takie choroby jak depresja, demencja czy choroba Alzheimera. O jego wysokim potencjale komercyjnym świadczy fakt udzielenia przez UJ licencji zagranicznej firmie biotechnologicznej, która obecnie rozwija wynalazek w kierunku opracowania nowego leku.
Mając na myśli najbardziej obiecujące wynalazki UJ z dziedziny medycyny, warto również wspomnieć o projekcie, realizowanym także w Collegium Medicum UJ, który został sprzedany brytyjskiej firmie. Przedmiotem transakcji był program do oceny kardiotoksyczności leków lub kandydatów na leki, który umożliwia znaczące skrócenie badań klinicznych oraz ograniczenie ich kosztów. Program pozwala przewidywać efekty badań klinicznych i wybrać cząstki najbardziej obiecujące w kontekście opracowania nowych leków. Przedmiotem transakcji była zarówno sprzedaż programu, jak i realizacja przez naukowców UJ dalszych badań, dotyczących zwiększenia funkcjonalności programu. Taka konstrukcja umożliwiła nawiązanie wieloletniej współpracy z firmą, co przyniosło korzyści obu stronom.
Mając na uwadze inne ważne projekty, warto wspomnieć o pracach na Wydziale Chemii UJ, prowadzonych przez zespół prof. Wojciecha Macyka, który opracował szereg materiałów bazujących na modyfikowanym dwutlenku tytanu. Dwutlenek tytanu posiada własności bakteriobójcze i samosterylizujące, ale wymaga zastosowania promieniowania UV. Modyfikacje tego materiału zaproponowane w wynalazkach UJ powodują, że są one aktywowane światłem widzialnym, co znacznie ułatwia i rozszerza możliwości praktycznego wykorzystania tego związku. Obecnie znajduje on szerokie zastosowanie, np. jako dodatek do tworzyw sztucznych, wykorzystywany przez firmę i przynoszący UJ stałe roczne przychody. Inne zastosowanie wdrożone na rynku to powłoki samoczyszczące w ladach chłodniczych. Pomysłów na praktyczne wykorzystanie tych materiałów jest tak dużo, podobnie jak partnerów biznesowych chętnych do współpracy, że ostatecznie skłoniło to prof. Macyka i dr Łabuza do założenia firmy InPhoCat. Na Wydziale Chemii UJ powstają także liczne katalizatory, które dzięki współpracy z kadrą inżynierską z innych jednostek badawczo-rozwojowych mają szanse na komercyjne wykorzystanie, m.in. w instalacjach do produkcji kwasu azotowego. Przykładem takich działań jest opracowanie przez zespół pod kierunkiem prof. Zbigniewa Sojki oraz prof. Andrzeja Kotarby we współpracy z Instytutem Nowoczesnych Syntez Chemicznych z Puław, katalizatora do niskotemperaturowego rozkładu podtlenku azotu. Kolejnym, dużym tematem, który zrodził się na Wydziale Chemii, jest wynalazek rozwijany obecnie przez spółkę MarCelLi Adv Tech, powołaną przy współpracy polskiego węzła KIC InnoEnergy. MarCelLi Adv Tech jest przedsiębiorstwem prowadzącym działalność w zakresie opracowania i rozwoju technologii wytwarzania materiałów elektrodowych, elektrolitów oraz ogniw do akumulatorów litowo-jonowych (Li-ion), a także ich produkcji w oparciu o opracowane technologie. Spółka, która powstała w 2014 r. obecnie jest na etapie negocjowania kolejnych umów, zmierzających do uruchomienia produkcji materiałów na większą skalę.
M.B.: Dziękuję za rozmowę i życzę sukcesów.
