Na szczególne podkreślenie zasługuje wkład Instytutu w rozwój badań w dziedzinie szeroko pojętej hydrauliki morskiej i śródlądowej oraz mechaniki gruntów i fundamentowania.

Prof. Waldemar Świdziński, dyrektor Instytutu Budownictwa Wodnego PAN w rozmowie z Mariuszem Blimelem na łamach pisma Nauka i Biznes 

Mariusz Blimel: Panie dyrektorze, proszę przedstawić w skrócie, jak doszło do powstania Instytutu Budownictwa Wodnego PAN?  

Prof. Waldemar Świdziński, dyrektor Instytutu Budownictwa Wodnego PAN: 

Instytut Budownictwa Wodnego Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku (IBW PAN) powstał w kwietniu 1953 r. decyzją Prezydium Rządu. Instytut powstał na bazie Instytutu Wodnego Politechniki Gdańskiej. Od czasu powstania Instytut nie zmieniał nazwy. Twórcą Instytutu i jej pierwszym dyrektorem był Prof. Romuald Cebertowicz, specjalista z dziedziny mechaniki gruntów i fundamentowania. Powstanie Instytutu było ściśle związane z potrzebą szerokiego rozwinięcia studiów i badań dla gospodarki wodnej, budownictwa hydrotechnicznego i inżynierii morskiej oraz związanych z tym dyscyplin takich jak mechanika płynów, mechanika gruntów i skał oraz teoria budowli inżynierskich. Celem istnienia Instytutu było prowadzenie badań na potrzeby projektowania i eksploatacji największych obiektów hydrotechnicznych w Polsce. Na szczególne podkreślenie zasługuje wkład Instytutu w rozwój badań w dziedzinie szeroko pojętej hydrauliki morskiej i śródlądowej oraz mechaniki gruntów i fundamentowania. Szybki rozwój obu tych kierunków wynikał z posiadania dobrego zaplecza laboratoryjnego, zaangażowanej kadry młodych  pracowników naukowych oraz potrzeb gospodarki kraju.

M.B.: Czym zajmuje się Instytut Budownictwa Wodnego PAN? 

W.Ś.: W Instytucie prowadzone są badania naukowe w zakresie nauk technicznych, których tematem jest analiza zjawisk występujących na styku działalności człowieka ze środowiskiem naturalnym, w zakresie szeroko rozumianego budownictwa wodnego i morskiego oraz inżynierii środowiska. Zjawiska te są badane metodami mechaniki stosowanej, w szczególności hydromechaniki, hydrauliki i geomechniki. Badania te są silnie powiązane z naukami o Ziemi, takimi jak: oceanologia czy hydrologia i geologia.. 

M.B.: Jaka jest struktura Instytutu?

W.Ś.: IBW PAN należy do Wydziału IV Nauk Technicznych Polskiej Akademii Nauk i posiada prawo nadawania stopnia doktora nauk technicznych w dyscyplinie naukowej budownictwo. Obecnie działalność naukowa IBW PAN realizowana jest w 3 Zakładach:

• Zakład Geomechaniki, 
• Zakład Mechaniki Falowania i Dynamiki Budowli oraz 
• Zakład Mechaniki i Inżynierii Brzegów. 

Zakłady realizują badania wykonywane w ramach działalności statutowej Instytutu (finansowanej z budżetu Państwa) oraz uczestniczą w przedsięwzięciach badawczych zamawianych lub wspieranych przez podmioty gospodarcze. Te ostatnie są ściśle związane z naszą podstawową działalnością i mają na celu wdrażanie wyników naszych badań do gospodarki oraz rozwiązywanie ważnych problemów inżynierskich (fundamentowanie, projektowanie, eksploatacja dużych obiektów hydrotechnicznych).

M.B.: Czym zajmują się poszczególne Zakłady? 

W.Ś.: Zakład Mechaniki Falowania i Dynamiki Budowli zajmuje się badaniami teoretycznymi i eksperymentalnymi związanymi z mechaniką falowania, oddziaływaniem falowania na konstrukcje, hydrosprężystością i mechaniką lodu. Praktyczne zastosowania wyników badań to przede wszystkim obliczania falowania w nowoprojektowanych, przebudowywanych lub remontowanych portach morskich. Generalnie chodzi o analizy numeryczne prowadzone w celu optymalizacji (odpowiedniego dobrania) geometrii falochronów oraz rodzaju stosowanych nabrzeży.

Zakład Mechaniki i Inżynierii Brzegów prowadzi badania związane z hydrodynamiką strefy brzegowej morza, transportem osadów i ochroną brzegów. Stosowane metody teoretyczne i empiryczne mają na celu rozwiązywanie praktycznych problemów inżynierii brzegów morskich. Najczęstszymi zleceniodawcami Zakładu są Urzędy Morskie, Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej a zamawiane prace dotyczą optymalizacji metod ochrony brzegu, sztucznego zasilania plaż, utrzymania dróg wodnych oraz ujść rzecznych itp. Z kolei biura projektowe najczęściej zamawiają określenie parametrów projektów np. wysokości fali czy poziomu wody w miejscu projektowanego obiektu hydrotechnicznego.

Zakład Geomechaniki zajmuje się badaniami eksperymentalnymi i teoretycznymi wraz z ich praktycznymi zastosowaniami w dziedzinie: mechanika gruntu zbrojonego; mechanika zagęszczania i upłynniania; modelowanie ośrodków gruntowych; współdziałanie konstrukcji z podłożem; mechanika skał; modelowanie przepływu wody w gruncie; dyspersja zanieczyszczeń w wodach gruntowych; przepływ w ośrodkach nienasyconych; filtracja wody przez wały i zapory ziemne.

Należy wspomnieć, iż  w miejscowości Lubiatowo instytut posiada terenową placówką badawczą - Morskie Laboratorium Brzegowe. Jest to unikatowe na skalę europejską laboratorium gdzie od lat 60-tych ubiegłego stulecia prowadzi się obserwacje morskich zjawisk falowych i prądowych, ruchów osadów oraz ich wpływu na zmiany linii brzegowej. Jest to doskonały poligon badawczy będący źródłem niezwykle cennych danych. 

Ponadto, Instytut posiada najlepiej w Polsce wysposazone laboratorium do badań mechaniki falowania. Jest to najdłuższy w Polsce, 60-cio metrowy, kanał falowy. Kanał wyposażony jest w generator fal, który pozwala wygenerować falowanie o dowolnym kształcie i okresie.

Posiada też świetnie wyposażone laboratorium geotechniczne z jedynym w kraju i jednym z niewielu na świecie aparatem trójosiowego ściskania odtwarzającym stan w pełni trójwymiarowy. 

M.B.: Jakie są najważniejsze atuty IBW PAN? 

W.Ś.: Naszymi atutami są: 

1.Kategoria A rankingu MNiSzW (od momentu wprowadzenia rankingów IBW PAN zawsze plasowało się na czołowych miejscach, w poprzednich rankingach miejsca 1 i 3 w obecnym został zakwalifikowany do kategorii A). 

2. Specjalistyczna i unikatowa problematyka badawcza. Jedyna placówka naukowa zajmująca się badaniami podstawowymi związanymi z mechaniką falowania i prądów morskich oraz interakcją na linii morze-brzeg morski-konstrukcje hydrotechniczne. 

3. Jedyna w kraju oraz jedna z niewielu na świecie Morska Stacja Brzegowa w Lubiatowie. 

4. Unikatowy kanał falowy. 

5. Jedno z najlepiej wyposażonych w kraju Laboratorium Geotechniczne.

6. Dobre, wieloletnie powiązania z dużymi podmiotami gospodarczymi. 

7. Relatywnie wysoka liczba samodzielnych pracowników naukowych. 

8. Dobrze rozwinięta szeroka współpraca międzynarodowa z wieloma krajami (kilkadziesiąt elementów współpracy rocznie). 

9. Znaczący udział w projektach zagranicznych, szczególnie Unii Europejskiej. 

M.B.: Jak przebiega współpraca IBW PAN z przemysłem?  

W.Ś.: W Instytucie Budownictwa Wodnego PAN, oprócz badań o charakterze podstawowym, realizujemy przedsięwzięcia, które są istotne dla gospodarki narodowej. Przykładowo, w przeszłości braliśmy udział w projektowania Portu Północnego w Gdańsku, uczestniczyliśmy w badaniach poprzedzających budowę zapory wodnej na Wiśle we Włocławku, mamy swój udział w procesie wyboru lokalizacji pod elektrownię jądrową w Żarnowcu. Innym przykładem jest, trwająca do dziś, około trzydziestoletnia współpraca z KGHM, w ramach której zajmujemy się Obiektem Unieszkodliwiania Odpadów Wydobywczych „Żelazny Most”, który jest największym w Europie zbiornikiem odpadów poflotacyjnych . 

Wykonujemy również szereg prac na rzecz portów morskich. Można rzec, że nie ma praktycznie żadnego portu na naszym wybrzeżu czy jakiejkolwiek innej inwestycji morskiej, dla których  nie wykonywalibyśmy różnego rodzaju ekspertyz. Póki co jesteśmy praktycznie w tym zakresie krajowym monopolistą. 

Bardzo dobrze układa się również współpraca z Urzędami Morskimi, dla których wykonujemy szereg prac badawczych. Ostatnia większa praca związana była na przykład z przekopem przez Mierzeję Wiślaną. 

Jak na małą placówkę badawczą (obecnie instytut liczy nieco ponad 50 osób w tym około 30 osób pracujących na stanowiskach naukowych) to naszą aktywność związaną ze wsparciem badawczym przemysłu, czy organów administracji oceniam bardzo wysoko.  W najbliższym czasie może ona jeszcze się zwiększyć z uwagi na uruchomienie programu dotyczącego kaskadyzacji Dolnej Wisły. 

M.B.: Jakie projekty i przedsięwzięcia są realizowane w IBW PAN? 

• W.Ś.: Od wielu lat uczestniczymy w projektach międzynarodowych. M.in. realizowaliśmy, we współpracy z partnerami europejskimi (nawet jeszcze przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej), szereg projektów badawczych finansowanych przez Programy Ramowe UE (piąty, szósty i siódmy). Generalnie projekty te dotyczą metodyki prowadzenia badań terenowych i studialnych z zakresu oceanografii i geomechaniki, przygotowywania europejskich rekomendacji z zakresu posadawiania konstrukcji hydrotechnicznych, zarządzania strefą brzegową, wpływu zmian klimatycznych na obszary polarne. Od momentu uruchomienia możliwości uczestnictwa Polski w projektach EU, a więc jeszcze przed przystąpieniem naszego kraju do Unii udało nam się zrealizować ponad 30 dużych i małych projektów, co jak na skromny potencjał ludzki Instytutu jest liczbą znaczącą. 

M.B.: Jak przebiega współpraca międzynarodowa IBW PAN? 

W.Ś.: Oprócz udziału w projektach badawczych Unii Europejskiej, uczestniczymy również w projektach bilateralnych oraz w wielu innych przedsięwzięciach międzynarodowych. Nasze osiągnięcia regularnie publikujemy oraz prezentujemy podczas konferencji i sympozjów na całym świecie. Współpracujemy bezpośrednio z licznymi jednostkami naukowo-dydaktycznymi z takich krajów jak Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Włochy, Hiszpania, Szwecja, Holandia, Rosja, Ukraina, Litwa, Bułgaria, Tajwan, Meksyk, czy Wietnam.

 M.B.: Dziękuję za rozmowę i życzę sukcesów.