"Nasz instytut stawia na interdyscyplinarność! Tylko zespół złożony z naukowców reprezentujących różne specjalności ma szansę na poszerzenie pola własnej dyscypliny" - prof. Ewa Słaby.

Mariusz Blimel: Jaka jest misja Instytutu Nauk Geologicznych Polskiej Akademii Nauk?

Prof. dr hab. Ewa Słaby: Naszą misją jest prowadzenie badań na najwyższym poziomie, wpisujących się w obecne tendencje światowe prezentowane w naukach o Ziemi i środowisku, badania, które moglibyśmy określić jako frontier research.

Udokładniając to stwierdzenie możemy powiedzieć, że naszym zadaniem jest badanie procesów prowadzących do powstania wszystkich sfer naszego globu oraz procesów interakcji pomiędzy kluczowymi dla człowieka sferami: geosferą / litosferą, biosferą, hydrosferą i atmosferą. Okres wchodzący w obręb naszych zainteresowań to ponad 4 miliardy lat. Ważne są wzajemne oddziaływania Ziemi z układem planetarnym i one również są obiektem naszych zainteresowań.

Wielość procesów i stopień ich komplikacji powodują, że podejmowane przez nas badania stają się w swojej naturze multidyscyplinarne i są prowadzone z użyciem multidyscyplinarnego warsztatu badawczego. Prace terenowe pozwalają nam na rejestrację zjawisk w makroskali. Natomiast precyzyjna aparatura pozwala na rozpoznanie i rekonstrukcję procesów w skali mikro – nano.

M.B.: Jaką kategorię naukową posiada instytut?

E.S.: Znaczącymi osiągnięciami instytutu jest posiadanie kategorii A w ministerialnej ocenie jednostek naukowych oraz europejskiego logo doskonałości w badaniach „HR logo excellence in science”. Parametrem dobrze ilustrującym osiągnięcia badawcze są publikacje – ponad 270 pozycji w okresie 2016 do 2020 w prestiżowych periodykach naukowych. Kluczem do sukcesów jest zespół naukowców pracujących w instytucie. Jest to zespól ponad 50 osób, pasjonatów nauki. Wiele osób w tym zespole to młodzi pracownicy nauki. Przychodzą do nas z już zaszczepioną pasją odkrywcy, badacza, eksperymentatora. Ważna jest ich ścieżka kariery w zespołach naukowych instytutu. We wszystkich 9 zespołach istnieją partnerskie relacje pomiędzy doświadczonymi naukowcami a ich młodszymi kolegami. Na skutek bardzo rozwiniętej sieci kontaktów międzynarodowych, młodzi naukowcy są wprowadzani do współpracy z zagranicznymi ośrodkami, sami pozyskują stypendia, staże, prowadzą badania w prestiżowych instytucjach za granicą, poszerzając swoją wiedzę.

M.B.: Proszę opowiedzieć o interdyscyplinarności instytutu.

E.S.: Nasz instytut stawia na interdyscyplinarność! Tylko zespół złożony z naukowców reprezentujących różne specjalności ma szansę na poszerzenie pola własnej dyscypliny. W naszych zespołach mamy badaczy o szerokim spektrum zainteresowań: geologów strukturalnych, tektoników, petrologów, geochemików, mineralogów, sedymentologów, ale również, chemików, fizyków, geofizyków, mikropaleontologów, palinologów, biologów, a nawet biologa z filozofem „w jednym”, paleobotaników, informatyków i matematyków. Kreatywność rodzi się na pograniczu nauk! Chodzi o pogranicze dziedzin, dyscyplin, obszarów badawczych czy różnych doświadczeń, ale również o zróżnicowane (wielowymiarowe) cele poznawcze realizowane bardzo różnymi narzędziami badawczymi.

M.B.: Jakie są główne cele działaności oraz strategia instytutu?

E.S.: Strategicznym celem instytutu jest rozbudowa własnej bazy badawczej, w tym przede wszystkim laboratoriów. Choć mamy świetne zespoły pracujące i współpracujące z renomowanymi instytucjami międzynarodowymi to współpraca taka nie byłaby możliwa, gdyby instytut nie oferował atrakcyjnych propozycji realizacji badań we własnych jednostkach. 

M.B.: Jakimi laboratoriami dysponuje instytut? 

E.S.: Nasz instytut posiada szereg laboratoriów, które mają wysoką rozpoznawalność nie tylko na rynku europejskim, ale i światowym. Można je opisać zbiorczym mianem laboratoriów geochemii izotopów. Wszystkie łączy fakt posiadania bardzo nowoczesnego wyposażenia i atrakcyjnego programu badań. Jednym z nich, jest Laboratorium Geochronologii i Geochemii Izotopów, prowadzące badania o charakterze międzydziedzinowym. Laboratorium posiada światowej klasy wyposażenie i wchodzi w skład europejskiej platformy EPOS (European Plate Observing System), inicjatywy wiodących polskich i europejskich instytutów mającej na celu stworzenie doskonałej infrastruktury badawczej dla nauk o Ziemi oraz lepsze zintegrowanie współpracy nauki z przemysłem W ramach programu EPOS PL+, laboratorium zostało w ubiegłym roku dofinansowane kilkunastoma milionami zł na zakup nowej generacji spektrometrów masowych oraz ablacji laserowej. Prowadzone badania bazują na zmienności składu izotopowego i zawartości pierwiastków śladowych w skałach, wodach i glebach, co pozwala ustalić skalę czasową oraz odtwarzać procesy kształtujące Ziemię w skali miliardów lat jak i badać, nie tak odległe w czasie, procesy jak szlaki migracyjne ludzi i zwierząt, zmiany klimatyczne, identyfikować źródła zanieczyszczeń środowiska, czy określić pochodzenie obiektów archeologicznych i historycznych. Laboratorium prowadzi nawet badania w zakresie kryminalistyki.

Laboratorium minerałów ilastych (ClayLab) ma ugruntowany status międzynarodowy i jest najlepsze pod względem prowadzenia badań w zakresie analizy strukturalnej, ilościowej oraz jakościowej skał oraz gleb zawierających minerały ilaste. ClayLab prowadzi zarówno badania podstawowe, jak i aplikacyjne, obejmujące takie zagadnienia jak: wysokociśnieniowa adsorpcja metanu i wodoru przez skały, geochronologia skał i minerałów krzemianowych, wymiana izotopów stabilnych w minerałach ilastych, przemiany diagenetyczne skał i osadów, termiczne przeobrażenia minerałów, w tym badanie mechanizmów reakcji rozkładu glinokrzemianów warstwowych. Dodatkowo badania eksperymentalne wspomagane są modelowaniami molekularnymi. 

Do naszych wizytówek w światowej nauce należy także laboratorium modelowania biosystemu, jak i wiele innych i równie wartościowych. Każde z nich może zaprezentować unikalne badania i wyniki o znaczącym wkładzie wpływającym na życie społeczne i gospodarcze kraju, jednocześnie prezentujące wysoki walor poznawczy. Ich wizytówki są umieszczone na następnych stronach tego wywiadu. 

W istocie każdy zespół badawczy ma swoje unikalne w skali światowej osiągnięcia.

Skala czasoprzestrzenna jest wyznacznikiem planowania naszych badań. Ich wyniki w zakresie rekonstrukcji przeszłości nie tylko pozwalają na lepsze zrozumienie dzisiejszej przyrody Ziemi i jej dotychczasowej ewolucji, ale pozwalają na prognozowanie przyszłości i czyhających w niej zagrożeń, takich jak zmiany klimatyczne. Bez wahania mogę stwierdzić, że nauki o Ziemi i środowisku są fascynującą dyscypliną nauki.

(Zdjęcia: zasoby ING PAN. Opis wg kolejności 1. prof. Ewa Słaby, 2. Zespół Ośrodka Badawczego w Krakowie, 3. Zespół Ośrodka Badawczego we Wrocławiu.)